"Klink een beetje meer Arabisch": de verborgen strijd van niet-witte actrices in Vlaanderen

Als kind droomde ik ervan om actrice te worden. Op televisie zag ik echter zelden iemand die op mij leek. Opgroeien met series als Friends en Sex and the City maakte duidelijk dat de hoofdrollen nooit waren weggelegd voor mensen zoals ik – niet wit. Ik groeide op met het geloof dat iedereen alles kon bereiken, ongeacht huidskleur. Het feit dat ik een dochter van immigranten was deed al evenmin ter zake. Mijn droom hoefde echter niet gemakkelijk te zijn; hij moest alleen mogelijk zijn.

De confrontatie met de realiteit kwam er al snel tijdens een van mijn eerste audities. Een castingagent vroeg me of ik mijn tekst ‘meer etnisch’ kon brengen. “Wil je dat ik het in het Arabisch doe?” vroeg ik. “Nee, nee, doe het in het Vlaams; klink gewoon een beetje meer Arabisch.” Eenmaal thuis realiseerde ik me dat hij met ‘klink meer Arabisch’ bedoelde dat ik gebroken Nederlands moest spreken. Ik kon maar niet begrijpen waarom mijn authenticiteit als Arabische vrouw in vraag werd gesteld.

Representatie doet ertoe

Stel je voor dat je opgroeit in een wereld waar je over het hoofd gezien wordt, waar je jezelf niet terugvindt. Totdat de samenleving iedereen vertegenwoordigt, zal de vraag altijd zijn: waar hoor ik thuis? Hoor ik überhaupt ergens thuis? Representatie is essentieel omdat het je de kans geeft om erkend te worden in de maatschappij. Je identiteit kan vele vormen aannemen; sommige zijn duidelijk, andere onzichtbaar, we beschikken over tal van identiteiten. Je ziet misschien niet dat ik moeder ben, je weet niet of ik wel of niet in God geloof. Maar je kan wel zien dat ik geen Vlaamse wortels heb. Van al mijn identiteiten heeft mijn etniciteit de grootste impact op mijn leven gehad. 

En wat als je wel representatie ziet, maar deze een eenzijdig narratief volgt? Als positieve representatie mogelijk is, maar ons de toegang ertoe wordt ontzegd? Elke dag worden kinderen uit etnische minderheden opgevoed zonder zichzelf te herkennen in hun omgeving. Kinderen zien al die mensen op televisie en kijken dan naar hun eigen huid en denken: ‘Waar hoor ik thuis?’.

Deze persoonlijke ervaringen waren de aanleiding voor mijn onderzoek naar de professionele ongelijkheden waarmee niet-witte actrices in Vlaanderen geconfronteerd worden. Achter de schijnbaar glamoureuze façade van de Vlaamse film- en televisiesector, schuilt het minder bekende verhaal van actrices die te maken hebben met professionele en persoonlijke barrières. Deze verhalen sluiten aan bij het internationale debat over diversiteit in de media, dat vooral werd aangewakkerd door de #OscarsSoWhite controverse in 2015. Deze controverse bracht de gebrekkige diversiteit op Hollywood’s grootste podium nadrukkelijk aan het licht.

Hollywoodiaanse echo’s in Vlaanderen

De kwestie van raciale en gender­ diversiteit die Hollywood opschudde, vindt een verontrustende weerklank in de Vlaamse filmindustrie. Net als bij de Oscars werd bij de Ensors de dominantie van witte perspectieven zichtbaar, waarbij een overweldigende meerderheid van de erkende werken voortkwam uit een homogeen creatief leiderschap. Dit patroon van witte dominantie beperkt zich niet alleen tot filmawards, het wordt ook weerspiegeld in bredere culturele en institutionele structuren in Vlaanderen. De invloed van het dominante witte perspectief, zowel in de samenleving als in de media, blijft duidelijk voelbaar. Ondanks een groeiende erkenning van het belang van diversiteit blijft de weergave van verschillende perspectieven in film en televisie een uitdaging. 

Bijzonder uitdagend is deze strijd voor niet-witte vrouwen, die te maken krijgen met een dubbele laag van marginalisatie op basis van zowel ras als gender. Deze intersectie van discriminatie, een kernconcept binnen kruispuntdenken, onderstreept de complexiteit van de uitdagingen waarmee zij geconfronteerd worden.

Onderbelicht en overbelast

Het gebrek aan diversiteit in de film- en televisiesector heeft een diepgaande invloed op de ervaringen van niet-witte actrices. Velen voelen zich geïsoleerd binnen een industrie die overwegend wit is. Vaak worden ze gecast als de ‘exotische ander’, waarbij hun etnische achtergrond wordt uitgebuit voor stereotypen zonder diepgang of ontwikkeling. Dit is niet alleen demoraliserend, het versterkt ook een enge perceptie van diversiteit in de Vlaamse media.

Daarnaast ervaren niet-witte actrices regelmatig microagressies en subtiele vormen van racisme binnen de sector. Uitingen van microagressies variëren van twijfels over hun professionele capaciteiten tot racistische en seksistische opmerkingen. Deze confrontaties, hoewel vaak klein en subtiel, kunnen zich opstapelen en een nadelig effect op hun zelfvertrouwen en mentale gezondheid hebben. 

Een ander prominent probleem is de loonkloof. Ondanks het feit dat zij soms meer substantiële rollen vervullen, worden niet-witte actrices vaak minder betaald dan hun witte collega’s. Deze loonverschillen weerspiegelen bredere sociale en economische ongelijkheden, zowel binnen als buiten de sector.

Actie voor inclusie

In Vlaanderen is er een opmerkelijk tekort aan gestructureerd beleid en grondig onderzoek naar de effectiviteit van diversiteitsinitiatieven in de media. Deze lacune wijst op een significante kenniskloof en de dringende noodzaak om gender- en etnische diversiteit binnen de sector beter te begrijpen en aan te pakken. Hoewel er enige aandacht is voor de representatie van specifieke groepen, blijven de nuanceringen binnen deze groepen en hun inter­ secties vaak on(der)belicht.

Een bewuste inspanning om het castingproces eerlijker en inclusiever te maken is essentieel. Dat betekent niet alleen het vergroten van de diversiteit in rollen en de diepgang van personages, maar ook het waarborgen van een gelijke veloning voor gelijk werk. Diversiteit in verhalen die een waarheidsgetrouwe representatie van onze samenleving bieden moet worden aangemoedigd. Ook onderwijs speelt een cruciale rol in het bevorderen van een meer inclusieve en minder Eurocentrische wereldvisie. Door onderwijsprogramma’s en curricula aan te passen, kan de volgende generatie filmmakers en het publiek een ruimer begrip en meer waardering voor culturele diversiteit ontwikkelen.

De toekomst van de Vlaamse media kan er een zijn waar elke stem wordt gehoord en gewaardeerd, wat bijdraagt aan een rechtvaardigere representatie van alle sociaal-culturele groepen. Dit vereist gecoördineerde inspanningen van alle betrokkenen, van overheidsinstanties tot educatieve instellingen, van mediabedrijven tot het publiek. Het is tijd om representatie opnieuw te definiëren, want representatie doet er echt toe.