Juf, waarom zijn er nog altijd bommen in Gaza? Praten met kinderen over onrecht

We zien en horen al twee jaar lang hoe kinderen in Gaza in tentenkampen of op ruïnes slapen zonder schoon water, hoe ziekenhuizen gebombardeerd worden terwijl er al nauwelijks geneesmiddelen voorhanden zijn en hoe drones in één klap hele families uitwissen. 

Zulke onderwerpen confronteren de kinderen in onze klas – en ons – met pijn, zorgen en machteloosheid. Wij vinden het onze taak om dit onrecht niet stilzwijgend voorbij te laten gaan en de weerbaarheid van kinderen hierin te ondersteunen. Ook al is het gesprek aangaan niet altijd makkelijk of vanzelfsprekend. We benadrukken dan ook wat activiste Rosa Parks (die nu ook in de minimumdoelen lager onderwijs aan bod komt) zei: “To bring about change, you must not be afraid to take the first step. We will fail when we fail to try.”

Hoewel deze gebeurtenissen zich misschien geografisch gezien ver van ons afspelen, klinkt de echo ervan ook hier. Kinderen zien al twee jaar lang beelden op televisie of sociale media, horen gesprekken, of kennen familie in conflictgebieden en dragen de emoties daarvan met zich mee. Het vormt dus een aanknopingspunt om stil te staan bij hoe we hier met kleuters mee aan de slag kunnen.

Hoewel deze blogpost zich nu focust op de genocide in Gaza, kunnen de concrete handvatten die we geven, toegepast worden op uiteenlopende gevoelige en actuele thema’s. Denk maar aan presidentsverkiezingen, oorlogen of andere gebeurtenissen die sterke emoties oproepen en diep kunnen ingrijpen in ons dagelijks leven.

Met jonge kinderen praten over onrecht

Onderzoek bevestigt dat jonge kinderen al vroeg morele oordelen vormen en een sterk rechtvaardigheidsgevoel ontwikkelen. Ze zien snel in wanneer iets oneerlijk of onrechtvaardig is. 

Het idee dat jonge kinderen “te klein” zijn voor gesprekken over maatschappelijke of uitdagende onderwerpen wordt in de literatuur tegengesproken. Integendeel: gesprekken over uitdagende thema’s kunnen net bijdragen aan de ontwikkeling van empathie, moreel redeneren en een gevoel van verbondenheid met anderen.

Kinderen groeien op in deze wereld en krijgen de beelden en verhalen onvermijdelijk mee. Ze hebben vragen, ze voelen emoties en ze zoeken antwoorden. Het is onze verantwoordelijkheid om die ruimte te bieden en moeilijke thema’s bespreekbaar te maken. Als we onze kinderen alleen de “veilige” onderwerpen meegeven, leren we hen impliciet dat stilzwijgen gemakkelijker is dan kritisch nadenken, dat bepaalde onderwerpen taboe zijn en dat ze informatie beter via andere (onbetrouwbare) kanalen vinden. 

Onderwijs moet dan ook een plek zijn waar kinderen écht leren dat hun stem telt. Dat ze verschil kunnen maken, hoe klein ook.

Suggesties of gesprekstechnieken

Het is niet altijd mogelijk om je voor te bereiden op een gesprek over een lastig onderwerp met een jong kind. Soms doet een kind een uitspraak of stelt het een vraag die onmiddellijk beantwoord moet worden. Onthoud dat we altijd kunnen zeggen: “Ik wil even nadenken over hoe ik daarop moet antwoorden. Kunnen we hier later nog eens over praten?” Het belangrijkste is dat we het kind laten zien dat we openstaan voor het beantwoorden van hun vragen. We geven je als houvast enkele tips voor bij deze gesprekken, bijvoorbeeld naar aanleiding van de vraag: ‘Juf, waarom zijn er nog steeds bommen in Gaza?’

1. Begin bij jezelf
   Voordat je een gesprek met kinderen start, neem even de tijd om je eigen gevoelens en kennis te ordenen. Jouw perspectief bepaalt immers hoe je het gesprek voert. Door je hiervan bewust te zijn en actief open te staan voor andere invalshoeken, kun je goed geïnformeerd en zelfverzekerd het gesprek aangaan. Als je zelf te emotioneel bent, stel je het gesprek beter even uit en geef je aan ‘Bedankt om deze vraag te stellen. (Het maakt me ook verdrietig). Ik wil hier graag straks/morgen met jou over praten.’.
    
2. Vertrek vanuit hun leefwereld
   Wanneer een kind vraagt: “Waarom bombarderen ze Gaza?” hoef je niet meteen het hele verhaal te vertellen. Je kan antwoorden met een tegenvraag: “Het is goed dat je dat vraagt. Wat heb jij gehoord over wat er in Gaza gebeurt?” Zo vertrek je vanuit hun eigen leefwereld en voorkennis.
    
3. Spiegel het kind
   Sluit aan bij kinderen hun ontwikkelingsniveau. Het is helpend om de taal en emoties van kinderen te spiegelen in plaats van in detail te treden of onnodig veel informatie te geven.
   
   Zegt een kind: “Ze doen kinderen in Gaza pijn”, dan kan je antwoorden: “Ja, het Israëlische leger doet kinderen pijn. Dat is verkeerd.” Zegt een kind: “De mensen hebben niet genoeg te eten”, dan hoef je het woord ‘verhongeren’ niet te introduceren. Je kan bevestigen: “Dat klopt, ze hebben niet genoeg eten om gezond te blijven.”
    
4. Wees duidelijk op een manier die past bij de leeftijd. 
   Probeer grote woorden of concepten te vertalen naar bouwstenen die een kind kan begrijpen. ‘Genocide’ is te abstract, maar je kan wel uitleggen dat “een leger heel veel mensen op één plek kwaad probeert te doen”.
    
5. Stel kinderen gerust.
   Soms maken kinderen zich zorgen: “Gaat Israël ons ook bombarderen?” Let op signalen van angst of bezorgdheden en neem deze serieus door hen ook gerust te stellen: “Nee, dat gebeurt hier niet. Wij zijn veilig.”
   
   Je kan kinderen ook geruststellen door een positieve boodschap mee te geven: “Er zijn uit veel landen boten onderweg om de mensen in Gaza te helpen” of “Er zijn veel mensen die willen dat alle kinderen terug naar school kunnen.”
    
6. Erken gevoelens – van hén én van jezelf.
   Gesprekken over oorlog en geweld zijn niet enkel intellectueel. Het gaat om emoties. Als een kind vraagt: “Ben je verdrietig over Gaza?”, kan je antwoorden: “Ja, ik voel dat in mijn hart. Waar voel jij het in je lichaam?” Zo help je kinderen hun gevoelens te herkennen en woorden te geven.
    
7. Benoem wat (on)eerlijk en (on)rechtvaardig is.
   Jonge kinderen hebben een sterk rechtvaardigheidsgevoel. Het is dus goed om duidelijke morele uitspraken te doen, zoals: “Alle mensen verdienen eten en medicijnen” of “Het is niet eerlijk dat de kinderen geen plek meer hebben om te wonen.”
    
8. Onderneem samen actie. 
   Kinderen moeten voelen dat ze iets kunnen doen, hoe klein ook. Net zoals je aan klimaatgesprekken vaak acties koppelt, kan je ook hier zoeken naar mogelijkheden: samen een tekening maken, een kaart sturen, protestborden knutselen of meedoen aan een briefschrijfactie. Zo ervaren kinderen dat zij – samen met jouw steun – kunnen bijdragen aan solidariteit en verandering.

Het is helemaal oké als je tijdens deze gesprekken niet altijd het perfecte antwoord hebt of je antwoorden op een eerder onzekere manier meedeelt. Laat handelingsverlegenheid je niet tegenhouden; kinderen voelen dat het oké is om vragen te stellen en samen te ontdekken en weten dat jij die veilige ruimte kan bieden. Geef jezelf de ruimte om te groeien, te oefenen en je gesprekken steeds beter af te stemmen op wat kinderen nodig hebben. Zo ontwikkel je stap voor stap meer vertrouwen en vaardigheden in het praten over moeilijke onderwerpen.

Het gaat er niet om kinderen te overtuigen van één enkel standpunt, maar om hun te leren dat vragen stellen, in dialoog gaan met mekaar en menselijkheid centraal stellen, essentieel is.

Als je merkt dat het onderwerp leeft in je klas, kan je dat ook aangrijpen om zelf een gesprek te starten. In dat geval kunnen onder andere deze prentenboeken een houvast bieden: 

Tot slot, houd dit citaat van Rosa Parks in gedachten : “Stand for something or you will fall for everything”

Dit artikel werd overgenomen van het blog Kleutergewijs, waarvoor dank.