Syriërs in België vrezen voor gedwongen terugkeer: "Mijn stad is volledig verwoest en onleefbaar"

De Syrische revolutie begon in 2011 als een strijd tegen onderdrukking en dictatuur. Jarenlang leed het Syrische volk onder een regime dat vrijheden inperkte door middel van gewelddadige onderdrukking. De val van Bashar al-Assad op 12 december vorig jaar, gaf veel Syriërs een sprankje hoop. Zou dit het begin kunnen zijn van een nieuw hoofdstuk voor het land? 

Maar voor Syrische vluchtelingen in het buitenland werd deze hoop al snel overschaduwd door angst en onzekerheid. Vrijwel direct na het nieuws over de val van het regime, verstrengden Europese landen waaronder België hun asielbeleid voor Syrische mensen op de vlucht. Asielaanvragen werden opgeschort, en de vraag of Syrische vluchtelingen hier eigenlijk nog wel moesten blijven klonk steeds luider. Inmiddels wil onder meer de Nederlandse regering Syrische vluchtelingen gedwongen terugsturen naar hun land van herkomst. Dat baart ook Syriërs in België grote zorgen.

Van oorlog naar ballingschap
Het verhaal van de Syrische vluchtelingen is niet minder tragisch dan de oorlog zelf. Miljoenen mensen werden gedwongen hun thuis te verlaten. Sommigen kwamen terecht in kampen zonder basisvoorzieningen, terwijl anderen zich genoodzaakt voelden om een gevaarlijke reis naar het westen te ondernemen. 

Eenmaal in ballingschap werden ze geconfronteerd met grote uitdagingen: een nieuwe taal leren, werk vinden en zich aanpassen aan een onbekende cultuur. Daarbovenop kregen ze te maken met racisme en de opkomst van een politieke beweging die zich tegen vluchtelingen keerde. Die probeerde Syrië als veilig af te schilderen om hen onder druk te zetten terug te keren. 

Het idee van Syrië als veilig land nam direct na de val van Assad een hoge vlucht. Onder meer de Belgische regering schortte de asielaanvragen van Syriërs op de vlucht vrijwel direct op – en negeerde zo de realiteit van vernietiging, honger en onveiligheid in het land.

Oneerlijk beleid en 'vrijwillige terugkeer'
Die opschorting van Syrische asielaanvragen ging gepaard met dreigende politieke statements over het hierzien – en mogelijk intrekken – van eerder toegekende verblijfsvergunningen. Slechts enkele weken later, op 12 januari, vertrok de eerste vlucht naar Syrië in het kader van 'vrijwillige terugkeer'. 

De plannen van de nieuwe federale regering zullen de situatie voor Syriërs op de vlucht in België enkel verder verslechteren. De regering wil namelijk 1,6 miljard euro besparen door middel van een 'strenger' asiel- en migratiebeleid. Zo wil men onder het mom van een 'efficiënter terugkeerbeleid' 150 miljoen euro bezuinigen.

De uitleg over het opschorten van Syrische asielaanvragen en het herzien van eerdere verblijfsvergunningen toont de tegenstrijdigheid van het Belgische asielbeleid aan. Aan de ene kant wordt algemeen erkend dat Syrië verwoest en instabiel is – het Commissariaat-Generaal voor de Vluchtelingen en Staatlozen heeft daardoor onvoldoende informatie om asielaanvragen te kunnen beoordelen – terwijl regeringen tegelijkertijd aandringen op terugkeer, alsof het land veilig is.

Syriërs in België zien de toekomst somber in
Veel Syrische vluchtelingen in België zijn van mening dat de crisissituatie in Syrië niet volledig is opgelost met het verdwijnen van Bashar al-Assad. Door de problemen van het land te reduceren tot de aanwezigheid van één man, wordt een zeer complexe tragedie – de immense vernietiging van steden, instellingen en infrastructuur – volgens hen te eenvoudig voorgesteld.

Dat sentiment blijkt uit een enquête die ik uitvoerde in een WhatsAppgroep met zo'n 1.800 vluchtelingen en asielzoekers in België. Die werd ingevuld door 271 mensen die afkomstig zijn uit Syrië. Op de vraag of ze het zien zitten om onder de huidige omstandigheden terug te keren naar Syrië, antwoordde 96% van de respondenten negatief. Iets meer dan de helft noemde het gebrek aan veiligheid en stabiliteit als belangrijkste reden. 19% noemde de onopgeloste problemen met de huidige autoriteiten, en de rest wees op sociale en economische drempels.

Mohammed, een van de mensen die de enquête invulde, vluchtte uit Aleppo. "Ik kan nergens heen in Syrië", vertelt hij. "Mijn huis is verwoest en als ik terugkeer, kom ik op straat terecht. Ik heb kinderen en ik moet voor hen zorgen." Lina, een andere respondent, vertelt: "Mijn stad is volledig verwoest en onleefbaar."

"Teruggestuurd worden zonder voorbereiding is alsof je in het onbekende wordt gegooid", vertelt ook Munib. Hij ontvluchtte Syrië toen hij negen was en woont er al 13 jaar niet meer. 

De resultaten van mijn bevraging komen overeen met een onderzoek dat vzw Orbit uitvoerde in januari dit jaar. Zij legden 65 Syriërs in België een aantal gelijkaardige vragen voor. "Er is veel angst dat België Syrië als veilig gaat zien, waardoor de erkenning als vluchteling of speciale beschermingsstatus vervalt", zo concludeert Orbit. "Mensen vrezen terugkeer naar een onveilig land."

Van de ene in de andere nachtmerrie
In tegenstelling tot het rooskleurige beeld dat sommige media schetsen van bloeiende bloemen en netjes geplaveide straten in Damascus, is de realiteit ter plaatse erg grimmig. Volgens een rapport van de Economische en Sociale Commissie voor West-Azië van de Verenigde Naties (ESCWA) is de economische kost van de oorlog in Syrië na acht jaar opgelopen tot meer dan 442 miljard dollar. Hele buurten zijn onbewoonbaar en steden liggen in puin. Die harde waarheid wordt door sommige politici verdoezeld om hun voorstellen tot gedwongen terugkeer te rechtvaardigen.

Vandaag leven Syrische vluchtelingen in België in een nieuwe nachtmerrie: ze zitten vast in een situatie waarin ze voortdurend moeten vrezen om gedwongen teruggestuurd te worden naar een thuisland dat niet meer lijkt op het land dat ze achterlieten. 

Luidt de val van Assad een nieuw begin in voor Syrië en zijn bevolking, die al zoveel heeft doorstaan? Of kiezen Westerse regeringen er nogmaals voor om Syriërs in de ellende te storten in plaats van echte oplossingen te bieden voor deze crisis? Als het nieuwe regeerakkoord in België een indicatie is, vrees ik voor het laatste.