Zorgen voor elkaar

Sommige groepen mensen liggen me extra nauw aan het hart: mensen op de vlucht, zij die slachtoffer zijn van discriminatie, mensen in dak- en thuisloosheid en kinderen in precaire situaties. 

Dat mijn vader een arbeidsmigrant was, die hier met racisme geconfronteerd werd, zal er wel mee te maken hebben. Net als de ellenlange zomers op het platteland in Marokko, waar ik van kinds af getuige was van financiële armoede en het vertrek van neven die de overtocht waagden en waar we nooit nog iets van hoorden. Maar tegelijk ook van het hartelijke en warme weerzien met de familie en de eindeloze groepsexpedities langs smalle rode zandpaden met de jongens van het dorp. 

Hier in België vulde ons huis in Borgerhout zich in de jaren ‘70, ‘80 en ‘90 te pas en te onpas met mensen die geen onderdak hadden, en vaak geen papieren. Het waren meestal troubadours, sekswerkers, kunstenaars of excentriekelingen. Ik heb me nooit vragen gesteld bij de drijfveren van mijn ouders ze op te vangen. Mijn moeder zei altijd dat het hart groot moet zijn, niet het huis. Het zat gewoon in hun natuur, en ook ik ben me gaandeweg beginnen engageren voor de rechten van mensen die door de samenleving verdrukt worden.

Die inzet voor een groter geheel gaf me kracht, mijn leven was vervlochten met de rechtvaardigheid waarnaar ik streefde. Het feit dat activisme een noodzaak is en geen hobby, lijkt bij weinig mensen te resoneren. Daar komt het besef bij dat we nooit rechtsreeks de vruchten zullen plukken van al het werk dat we doen. Het gaat over generaties en generaties aan wroeten en ploeteren. Ik trek me op aan de gedachte dat ons werk wel degelijk nut heeft voor allen die na ons het gevecht aangaan, omdat zij bepaalde stappen daardoor niet meer hoeven te zetten. Net zoals wij dankbaar aanhaken bij alles wat de generaties voor ons gedaan hebben. 

Ik versus ik in de wereld

Het leren omgaan met het onrecht in de wereld was één ding, het omgaan met mezelf werd gaandeweg een ander paar mouwen. Met de jaren werd het steeds moeilijker omgaan met hoe de wereld op mij reageert. Meer dan me genegen is raken mensen in de war door mijn gemengde roots, en nemen geen blad voor de mond me vragen te stellen totdat ik in een kader pas dat ze kunnen verteren.

Ik neem aan dat dit voor meer mensen met gemengde roots, die white passing zijn, geldt.

Zo word ik bijvoorbeeld wekelijks geconfronteerd met de vraag of mijn naam effectief Habiba is, meestal gevolgd door het ‘compliment’ dat je het ‘toch echt niet ziet'. Met dit standpunt in het achterhoofd, wordt me soms gevraagd uit te leggen waarom ik eigenlijk rond antiracisme werk. Ik word bejubeld voor mijn plat Antwerps accent of voor mijn bescheiden doch vloeiend Darija. Ik hoor mezelf regelmatig uitleggen dat een half mens niet bestaat, en je dus niet ‘halfbloed’ kan zeggen. Op de – meestal tweede – vraag in een eerste gesprek of ik meedoe met de ramadan, antwoord ik zelfs niet meer.

Ik voelde me vanbinnen gewoon thuis in mijn lijf en in de werelden waarin ik opgegroeid was en leefde, maar op een dag knapte er iets. Ik had manieren om weerbaar en veerkrachtig in een wereld te staan die mijn identiteit voortdurend in vraag stelt, maar had te laat door dat alle copingmechanismen die ermee gepaard gingen afgebrokkeld waren. Ik was gedesoriënteerd, kon me niet meer concentreren, kreeg hartkloppingen in gezelschap en voelde me nergens meer op mijn gemak.

Er werd gezegd dat ik goed voor mezelf moest zorgen en dat ik tijd moest nemen. Ik werd thuisgeschreven in april 2023.

Grote wonden vragen grote pleisters

Een stap terug zetten van alles waar ik voor stond in het leven, ging gepaard met schuldgevoel. Hoe dikwijls me ook gezegd werd dat dat niet hoefde, het verteerde me. Ik was er vroeger van overtuigd dat schuldgevoel een complete verspilling van emotie was. Zet dat gevoel simpelweg om in daadkracht, en je opent een nieuwe wereld. Maar nu kon ik er niet meer omheen: het stond daar en het keek me brutaal in de ogen.

Ik kon mijn gevoelens niet meer vatten: de eenzaamheid waar ik me plots in begaf (want iedereen rond me leek alleen nog maar te zagen over nutteloze dingen), de razernij die in me woedde, het oerverdriet dat me verlamde en me niet toeliet te wenen, de lafaard in mij die geen hulp wilde vragen, het verdwaalde kind in mij dat boos werd wanneer ik mezelf een lafaard noemde, de oververmoeidheid die bleef aanslepen terwijl ik soms veertien uur aan een stuk sliep, de immense moodswings.

En dat allemaal door elkaar, gemixt met een gevoel van ongelooflijke leegte.

Ik worstelde me plots doorheen dagdagelijkse dingen, omdat het moest. Ik sprak toch nog af met mensen, want misschien had ik anders op den duur wel niemand meer die naar me omkeek. Maar ik moest me naar die plekken slepen, en ik was boos omdat bijna niemand voorstelde om ook eens tot bij mij te komen. En als ze dat toch deden, kreeg ik een paniekaanval want ik wist niet hoe lang ze zouden blijven.

Ik stopte met het nieuws te lezen, sociale media te volgen, spullen in te zamelen, te netwerken, ...

Mijn wereld werd klein. En het knelde.

Er wordt gesproken over zelfzorg alsof het een vanzelfsprekendheid is, maar waar moet je heen wanneer je ontdekt dat je niet meer voor jezelf kan zorgen?

Kan je herstellen door elke dag een bad te nemen en een eindje met blote voeten door het gras te wandelen?

Tien maanden na mijn opgelegde rust veranderde een mammografie de manier hoe ik naar de wereld keek. Op twee weken tijd was ik plots een vrouw met één borst en behoorde ik tot een nieuwe doelgroep. Naast het woord Marokko, viel nu ook het woord kanker dagelijks. Net zo abrupt als de wending in dit artikel, was de wending in mijn bestaan. Geen zachte overgang, geen logische reden. Mijn oerverdriet sloeg om in doodsangst, en ik stond in een andere wereld.

Het inzicht

Er zijn heel veel verschillen tussen een diagnose burn-out en een diagnose kanker, maar sommige overlappingen vielen me op.

Je kiest in beide gevallen bijvoorbeeld niet zelf voor de situatie waarin je je bevindt, het overkomt je.

Mensen raken makkelijk in de war door mijn keuze geen prothese te dragen, en stellen hier ongegeneerd directe vragen over. Borsten zijn blijkbaar – net als mijn ‘te weinig zichtbare’  Marokkaanse roots en de manier waarop ik spreek – ook publiek bezit.

We spreken bij kanker over een ziekte die bestreden moet worden en net als bij activisme worden oorlogstermen gebruikt om over het gegeven te praten: ‘vechten tegen’, ‘bestrijden van’, ‘beschermen voor’, ‘uitroeien van’, … maar in beide gevallen zegt het niets over de kracht van de slachtoffers of er gewonnen wordt of niet.

Er zijn zo veel verschillende mensen met verschillende diagnoses en verschillende achtergronden en ieder gaat ermee om op een eigen manier. Toch is er een groot verschil in hoe de rest van de wereld ermee omgaat. Het duurde even voor ik er de vinger op kon leggen, maar dan daagde het: sinds de kanker werd gediagnosticeerd was mijn schuldgevoel weg en voelde ik me niet meer alleen.

En dat inzicht schokte me.

Ik kreeg plots zoveel warmte en liefde van mijn omgeving, en ik schrokte het gulzig naar binnen. Ik liet het toe. Als een uitgehongerde baby had ik hier al die maanden naar gesnakt. Naar onvoorwaardelijke erkenning, liefde, zorg en aandacht voor de zieke mens in mij. Het ging niet meer over zelfzorg – ook al was ook daar het schuldgevoel ineens weg – er werd voor mij gezorgd. Dit was een pijnlijk en confronterend gegeven waar ik me diep voor geschaamd heb, en waarom?

Elke ziekte, fysiek of mentaal, verdient het samenzijn en de zorg die mee de kern en kracht vormen van genezing.

Hoe helend zou het zijn als er ook een opvangnet zou zijn voor alle ‘herstellende’ activisten die nood hebben aan verbinding?

Gesubsidieerde lotgenotengroepen die uitnodigingen sturen voor evenementen rond zorg en weerbaarheid, integratietrajecten om terug aan de slag te kunnen, een omgeving die zolang het nodig is massaal lieve woorden, bloemen, cadeautjes, attenties, kaartjes stuurt. Niemand die je situatie minimaliseert of in vraag stelt. Oprechte verontschuldigingen, diepe en open filosofische gesprekken, samen luidop dromen over alles wat nog kan, de veiligheid om te wenen, sussende woorden dat je reacties helemaal goed zijn ook al zijn ze extreem, de constante bevestiging dat je je niets ingebeeld hebt, dat wat je overkomt erg is, volledige vrijheid in het kiezen waar je wel of niet op ingaat, samen op zoek gaan naar de symptomen van het trauma om die te herkennen en benoemen, nieuwe rituelen, en de keuze hebben om te blijven staan of gaan waar je maar wil.

En geen systemische criminalisering van diegenen die langer tijd nodig hebben.

Gewoon allemaal verschillende mensen die strijden voor verschillende doelen die wereldwijd onrecht aankaarten, en die niet te radicaal, bruut, rebels, buitensporig of intens genoemd worden.

Het zorgsysteem van de maatschappij

Activisme is geen smet op de samenleving, het is een medicijn om de ziektes in een systeem te bestrijden. Activisten zijn de dokters, chirurgen, verplegers, psychiaters, kinesisten, maatschappelijk werkers en laboranten van de maatschappij. Het is een groep die zorg nodig heeft van een omgeving en van de hele wereld. 

Die steun begint bij noodzakelijke simpele vragen en een luisterend oor waar een koffie of thee bij hoort. Die vragen moeten vooral op tijd gesteld worden. Wat heb je nodig? Hoe gaat het nu echt met jou?

Aan alle activisten en lotgenoten die blijven gaan, ik zie jullie. En een hartverwarmende knipoog naar al diegenen die het (even) niet meer zien zitten.

Vergeet alsjeblieft niet voor elkaar te zorgen.

En laat het toe.